روزه فقط امساک از اکل و شرب نیست ، بلکه شرائطى دیگر هم همراه آن است ، تعهد و مسؤولیت هاى انسان در برابر روزه ، این فریضه الهى زیاد است.
جعفر بن محمد (علیهما السلام) از آباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول الله (صلى الله علیهم اجمعین) روایت مى نماید :
که حضرت زهرا (علیها السلام) فرمود :
صائم با روزه خویش کارى نکرده (یعنى حق روزه را ادا نکرده) هر گاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه که بر آنها حرام است) حفظ نکرده باشد. (2)
یعنى روزه یک مسماى واقعى از حفظ شکم از کل خوردنی ها و نوشیدنی ها و مبطلات دیگر و اجتناب از گناهان و معصیت خداوند مى باشد ، زیرا روزه دار بدون پرهیز از تمامى محرمات روزه واقعى را در خویش تحقق نبخشیده است.
اگر چه امروز فقهاى عالى مقام این موارد را مبطل روزه و وضوء نمى دانند زیرا کمتر کسى است در زمان ما و فرهنگ طاغوت زده و غرب زده ما از این اوصاف رذیله بپرهیزد ، آن خصال پنجگانه از بیان پیامبر گرامى اسلام چنین است :
پنج صفت است که روزه را باطل و وضو را مى شکند ، دروغ و غیبت و سخن چینى و نظر شهوت انگیز و قسم دروغ.
این اوصاف ذمیمه به راستى اثر معنوى و روحانى روزه و وضوء که یک عبادت است در اسلام خنثى مى کند و اجر و ثواب روزه و وضوء را نابود مى نماید.
در صحف ادریس (علیه لسلام) است :
حضرت ادریس پیامبر ( علیهالسلام) در صحف خویش فرمود :
هر گاه وارد ماه صیام شدید ، پس خویشتن را از هر پلیدى و ناپاکى پاک سازید ، (درون خود را براى پذیرش عبادت ویژه خداوند پاکسازى نمائید) و روزه بگیرید براى خداوند با قلبى خالص و نورانى و پاک از فکرهاى بد و صداهاى نامفهوم و بى معنى و زشت ، زیرا خداوند حبس مى نماید دلهاى ناپاک و نیت هاى غیر خالص شما را و دهن هاى شما ، نباید فقط با امساک از خوردنی ها صائم و روزه دار باشد. بلکه باید جوارح شما از گناهان نیز روزه باشد (یعنى اعضاء شما هم باید از معصیت خدا امساک نماید) و همانا خداوند راضى نمى گردد و خشنود نمى شود از شما به اینکه فقط از خوردنی ها پرهیز کنید ، بلکه از کل منکرات و زشتی ها باید پرهیز نمائید تا آنجا که تغییر حالت پیدا کنید. (4)
امام رضا علیهالسلام فرمود :
از غیبت مؤمن اجتناب کنید و از نمامى بپرهیزید ، به راستى که غیبت و نمامى روزه صائم را باطل مى نماید (و اثرات و ثواب روزه را زایل مى گرداند) ، ولى از فاجر و شارب الخمر و شطرنج باز و قمار باز غیبتى نیست.
(یعنى آنان از خود هتک حرمت نموده اند و آبرو از خویش برده اند) (5)
و اما اینکه جدا غیبت و نمامى روزه را باطل مى نماید روزه کثیرى از روزه داران باطل است ولى فقها فتوى به بطلان نداده اند.
از فقه الرضا (علیهالسلام) روایت شده که حضرت رضا (علیهالسلام) در رابطه با شرائط روزه و روزه دارى چنین فرمود :
بدان (اى روزه دار) خداى رحمتت کند که به راستى روزه ستر و حجابى است که خداوند او را بر زبان ها و گوش ها و چشم ها و سائر جوارح زده است ، هر گاه معتاد بر زشتی ها و شر و فساد باشند (چون زبان و گوش و چشم و سایر جوارح هر گاه تحت کنترل دقیق ایمان و دین شخص باشند ، از شر آنان کاملا در امان مى باشد) که طهارت (و حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غیره ، او را از آتش جهنم مى پوشاند و حجابى محکم از آتش براى او خواهند شد. به تحقیق خداوند بر هر «آدم» خسته اى براى روزه گرفتن حقى مقرر فرموده است ، پس اگر آن حق را اداء کند (و به خوبى حق روزه دارى را به جاى آورد) هر آینه صائم و روزه دار است ، (یعنى به جاى آورده حق روزه را) و هر کس بعضى از آن شرایط را ترک نموده، از فضیلت و ثواب روزه اش به قدر و بحسب آنچه ترک کرده کاسته است. (6)
از منهیات رسول گرامى خدا (صلى الله علیه و آله) مى خوانیم :
فرمود : هر زنى که شوى خویش را به زبان بیازارد ، خداوند هیچ عمل و حسنه اى را از او قبول نکند ، تا شوهر را راضى سازد ، اگر چه در تمامى روزهاى عمرش روزه باشد و تمامى شب هاى زندگیش را به نماز ایستاده باشد و تمامى بندگان را آزاد سازد و همیشه ملازم گردن اسبان (که حاکى از جهاد دائمى است) در راه خدا بوده باشد ، اول کسى است که وارد آتش جهنم خواهد شد و نیز اینچنین است اگر مرد به زوجه خویش ظلم نماید. (یعنى همه این عذابها براى آن مرد نیز جارى خواهد بود) (7)
از آنجائى که روزه، دانشگاه اخلاق و تزکیه نفس و وسیله خود سازیست ، لذا روزه دار باید در این دانشگاه از کلیه آداب و برنامه هاى تربیتى برخوردار و در حقیقت خود باید یک معلم اخلاق بوده و بر اعضاء و جوارح خویش تسلط کامل داشته باشد.
در اینجا معلم واقعى اخلاق و پیشواى ششم حضرت جعفر بن محمد (علیه السلام) مى فرماید :
آنگاه که روزه هستى ، پس باید گوش و چشم و موى تو در حال امساک باشند (از گناهان و هر نوع معاصى که از آنها خواسته است پرهیز نمایند) (8)
امام چیزهاى دیگرى غیر از آنچه را نامبرده شمرد و سپس فرمود : البته نباید روز ، روزه داریت همانند روز افطارت باشد. (یعنى این قدر آثار تربیتى روزه ات زود گذر نباشد که هیچ گونه تفاوتى با روزهاى قبل و بعد از روزه ات جز امساک از خوردنی ها و آشامیدنی ها ، نداشته باشى)
بنیان گزار اسلام حضرت ختمى مرتبت فرمود :
نیست (بنده) روزه دارى که مورد شماتت و ملامت قرار گیرد و او به ملامت کننده بگوید : من روزه هستم سلام بر تو و من شماتت نمی کنم ، آنچنان که تو شماتت مى کنى ، همچنان که خداوند تعالى مى فرماید : پناهندگى جست بنده من به روزه از شر دیگر بنده من ، به راستى پناه دادم او را از آتش جهنم. (9)
و این کلاس تربیتى روزه است که آدمى را تربیت مى نماید.
در رساله حقوق ، امام سجاد علیه السلام حقوق افعالى را براى انسان مى شمرد ، وقتى به روزه مى رسد و حقى که روزه ، این فریضه الهى از انسان متعهد و مسؤول دارد ، اینگونه بیان مى فرماید :
اما حق روزه آن است که بدانى این پرده اى است که خداوند در برابر زبان ، گوش ، چشم ، فرج و شکمت آویخته تا تو را از آتش بپوشاند ، چنان که در حدیث آمده «روزه سپر آتش است» ، اگر اعضاى خود را در پس این پرده نگاه دارى (و آنها را از گناه حفظ کنى) امید است (از عذاب) محجوب و محفوظ باشى و اگر اعضاء پشت پرده آرام نگیرد و گوشه و کنار آن بالا رود و عضوها براى تجاوز از حدود سرکشد ، چشم نگاه شهوت انگیز کند نیروها که باید براى حفظ بدن بکار رود به راه دیگر مصرف شود ، ممکن است ، پرده پاره گشته بدن بیرون افتد (و طعمه آتش گردد) و لا قوة الا بالله (10)
بلى روزه صحیح، سند شرافت، و معیار هوش، و نیروى اراده انسان است، از این جهت مىتوان کند ذهنى و ضعف اراده را متضاد با روزه دانست.
اول بستن چشم و حفظ کردن آن از نگریستن طولانى به سوى هر چیزى که نهى یا مکروه شده.
و یا در حدیث دیگر امام مى فرماید :
نباید روز روزه داریت با روز فطرت مساوى و برابر باشد ، که پیامبر (صلى الله علیه و آله) مى فرماید : نگاه تیر مسمومى از تیرهاى ابلیس است ، پس کسى که از لذت آن نگاه بگذرد ، براى ترس از خدا ، خداوند ایمانى به او مرحمت خواهد فرمود که حلاوتش را در قلب خویش احساس نماید.
دوم حفظ زبان از هذیان ، دروغ و غیره است. مراء و جدال را رها کن و خادم خویش را رنج نده و در حال روزه ، با وقار و حلیم باش که هرزگى و هرزه گوئى تو را در حال روزه به جهال و یاوه گویان ملحق نسازد که پیامبر (صلى الله علیه و آله) شنید از زنى که به جاریه خویش فحش و ناسزا مى گفت ، در حالى که روزه دار هم بود ، حضرت براى او دستور فرمود طعامى بیاورند ، فرمود به آن زن که بخور ، عرض کرد یا رسول الله من روزه دارم حضرت فرمود : چگونه روزه دارى و حال آنکه به جاریه ات نسبت ناسزا مى دهى و فحاشى مى کنى و به راستى روزه فقط امساک از طعام و شراب نیست.
روایت شده دو زن در عهد پیامبر (صلى الله علیه و آله) روزه دار بودند ، در آخر روز حالشان از شدت گرسنگى و تشنگى وخیم شد و نزدیک بود که تلف گردند ، پس فرستادند کسى را پیش رسول خدا (صلى الله علیه و آله) که تا از آن حضرت اذن افطار بگیرند ، پیامبر (صلى الله علیه و آله) ظرفى را فرستاد براى آن زنان ، فرمود :
به ایشان بگو که در داخل این ظرف قى کنید آنچه که خوردید ، پس یکى از آن دو قى کرد نیمى از آن ظرف را از لخته هاى خون و گوشت خالص پر کرد و آن دیگرى نیز با قى و استفراق خویش بقیه ظرف را پر نمود ، مردم از این ماجرا به شگفت درآمدند و تعجب کردند ، پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود : این دو زن از آنچه که بر آنها حلال بود امساک نمودند و بر آنچه که بر آنان حرام بود روزه خویش را باطل نمودند به این صورت که نشستند در کنار هم دیگر ، از مردم غیبت کردند و این است آنچه که پشت سر مردم گفتند که در این ظرف است ، از گوشت هاى آنان.
سوم- نگهدارى گوش از شنیدن هر مکروهى ، زیرا هر چیزى گفتنش حرام است ، شنیدن و گوش فرا دادن به او نیز حرام است و لذا به پیشگاه خداوند گناه شنونده دروغ و خورنده حرام یکسان است که خداوند در قرآن مى فرماید:
سماعون للکذب اکالون للسحت (11)
چهارم- نگهداشتن بقیه اعضاء و جوارح بدن است از قبیل دست و پا از مکاره و نگهدارى شکم از شبهات و غذاهائى که مشتبه است در وقت افطار ، پس معنى ندارد که صائم از غذاى حلال پرهیز کند ، سپس با فعل حرام افطار نماید روزه خویش را (با دروغ و نمامى و غیبت) پس مثال این صائم همانند کسى است که در یک شهر قصرى بسازد و آنگاه شهر را خراب کند که پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود : چه بسا روزه دارى است که از روزه اش جز گرسنگى و تشنگى چیزى عایدش نمى گردد.
پنجم- از غذاى حلال وقت افطار آن قدر نخورد که معده پر شود که هیچ ظرفى مبغوض تر به پیشگاه خداوند از شکم پرى نیست که از غذاى حلال پر شده باشد که در نتیجه قدرت هیچ گونه عبادتى و بهره بردارى از شب هاى پر فیض ماه رمضان نداشته باشد و ثانیا این عمل با روزه دارى و دستورات روحانى و معنوى روزه و اثرات آن منافات دارد.
ششم- اینکه قلبش بعد از افطار مضطرب و معلق بین خوف و رجا باشد ، زیرا نمى داند که آیا روزه اش مقبول حضرت حق قرار گرفته یا خیر ، آیا با قبولى روزهاش جزء مقربین است یا با عدم قبولى روزه جزء آنهائى که مشمول خشم خداوند هستند مى باشد ، پس این است معنى واقعى و باطنى روزه که این نوع روزه در رتبه انبیاء و اولیاء گرامى خدا خواهد بود. (12)
1- وقایع الایام خیابانى، ص 432
2- بحار الانوار، ج 96، ص 295
3- نهج الفصاحه، حدیث 1459
4- نقل از وقایع الایام خیابانى، ص 431
5- فقه الرضا (علیهالسلام)
6- مستدرک الوسائل، نقل از وقایع الایام خیابانى ، ص 432
7- مکارم الاخلاق، ج 2، ص 368
8- وافى ج 7، ص 33
9- ماه مبارک رمضان، ص 173
10- تحف العقول، رساله حقوق امام سجاد ( علیهالسلام) ص 295
11- سوره مائده، آیه 42
12- از کتاب شریف محجة البیضاء، ج 2، ص 130
|
|
